ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ. Από τα σημειωματάρια του Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ

Μετάφραση - Ανθολόγηση: Κώστας Νησιώτης

Τι επιδιώκει ο επιστήμονας και δεξιοτέχνης των ευφυολογημάτων και των αφορισμών Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ; «Να βρούμε τον δικό μας δρόμο μέσα από τον σωρό των ξένων πραγμάτων, ώστε να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε εμείς οι ίδιοι, να μιλάμε εμείς οι ίδιοι και, τολμώ να πω, να υπάρχουμε εμείς οι ίδιοι».

Αυτό είναι το μήνυμα που στέλνουν με την ταχύτητα του φωτός τα Σημειωματάριά του, κι ας νιώθουμε συχνά ότι η εποχή μας απέχει έτη φωτός από αυτά. Οι πρωτότυπες παρατηρήσεις του είναι διατυπωμένες έτσι ώστε να προκαλούν συγκίνηση που διατηρείται αμείωτη στη μνήμη.

Ένας από τους σημαντικότερους διανοητές-επιστήμονες του Διαφωτισμού.

Πολυμαθής και πολυπράγμων, γνήσιο τέκνο του Διαφωτισμού, ο Λίχτενμπεργκ έγραψε βιογραφίες (του αστρονόμου Κοπέρνικου και του θαλασσοπόρου Τζέιμς Κουκ), επιστημονικά δοκίμια, σάτιρες και επιτύμβια, θεατρικές κριτικές και ταξιδιωτικές εντυπώσεις, γλωσσικές παρατηρήσεις και εξονυχιστικές αναλύσεις πάνω στις χαλκογραφίες του Άγγλου χαράκτη Γουίλιαμ Χόγκαρθ. Ωστόσο, τα Σημειωματάρια είναι αυτά που υπογράμμισαν με το μολύβι τους ομοεθνείς σύγχρονοί του, όπως ο Γκαίτε και ο Καντ, αλλά και μεταγενέστεροι, όπως ο Κίρκεγκωρ, ο Νίτσε, ο Βιτγκενστάιν και ο Φρόιντ, ο οποίος μάλιστα τον θεωρεί «ίσως πιο αξιόλογο ψυχολόγο παρά φυσικό».

Ούτε να τα αρνείσαι όλα ούτε να τα πιστεύεις όλα.
Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ

ΚΡΙΤΙΚΕΣ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

Στα δώδεκα «Σημειωματάριά» του διακρίνει κανείς την οξυδέρκεια, την ειρωνεία, το χιούμορ, την απέχθειά του στην έπαρση, τη βαθιά θρησκευτικότητά του, την ευγνωμοσύνη στη μητέρα του, την εκτίμηση προς τους απλούς ανθρώπους. Ήταν σκέψεις για να τις επεξεργαστεί αργότερα. Έγραψε τη βιογραφία του Κοπέρνικου και του θαλασσοπόρου Τζέιμς Κουκ, δοκίμια, σάτιρες, επιτύμβια, θεατρικές κριτικές, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, γλωσσικές παρατηρήσεις. Εν ολίγοις, δεν υπάρχει είδος του λόγου που να μην το υπηρέτησε.
Ανθούλα Δανιήλ, diastixo, 05/05/2022

Για μένα προσωπικά ο Λίχτενμπεργκ στάθηκε «Φωτεινό Βουνό» όπως μαρτυρά το επίθετό του. Όταν τον χρειαζόμουν ήταν πάντα εκεί να θυμίσει με την ακτινοβολία του ότι το χιούμορ είναι άμυνα και επιβίωση, και ότι οι αντιξοότητες της καθημερινότητας στέκουν ανήμπορες μπροστά στις πτήσεις του πνεύματος, και τολμώ να πω, τις ευνοούν. Το βιβλιογραφικό του έργο περιλαμβάνει βιογραφίες, δοκίμια, σάτιρες, κριτικές θεάτρου και τέχνης, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, γλωσσικές παρατηρήσεις, επίκαιρα οικολογικά όνειρα όπως το Όνειρο στο εν λόγω βιβλίο. Όμως το είδος που τον κάνει να ίπταται πάνω από τη Λήθη είναι τα Σημειωματάρια, τα δεφτέρια του, όπως ο ίδιος τα αποκαλούσε ειρωνικά, Die Sudelbucher. Εκεί αποτυπώνει περιεκτικά κάθε σκέψη που του έρχεται στο μυαλό, δίνοντας άφθονη δουλειά στον ανθολόγο να ανασκαλίσει το θησαυρό, και να μαζέψει τα πετράδια που ξεχωρίζουν σε ειδικό βάρος. «Το περιεχόμενο του ανθρώπου, το ειδικό βάρος της ευφυίας και του ταλέντου του, πολλαπλασιασμένο με την αποχή του από την ευτέλεια δίνει την απόλυτη αξία του» το θεωρώ ένα από τα καλύτερα διαμάντια του.
Μαρία Σφυρόερα, ΕΡΤ, 27/03/2022

Τολμώ να πω ότι ο Λίχτενμπεργκ κερδίζει σε όλα τα σημεία, διότι ό,τι γράφει διέρχεται μέσα από ένα πρίσμα ψυχολογικής σοφίας, η οποία δεν χρειάζεται αυστηρή ακαδημαϊκή ευφυΐα, ούτε συγγράμματα από τα πανεπιστήμια της εποχής για να πιστοποιηθεί κατάλληλη προς ανάγνωση από τους versed ή μη. Φιλοσοφεί, αφορίζει και θεραπεύει με βοηθούς τα αστέρια, τον ανθρωπισμό, την Ομορφιά, την παιδική ηλικία, τις εσώτερες σκέψεις που ηχούν ως θέσφατα αλλά θεραπεύουν πληγές, την εξέλιξη του εαυτού, την καρδιά και το στόμα. Θα ήταν άχαρο να παραθέσω τσιτάτα ή να αναλύσω με υπερβολικό βάθος τα ανοιχτά τοπία στα κείμενα του συγκεκριμένου ανθρώπου. Δεν έχω ούτε τις γνώσεις, ούτε την ενσυναίσθηση που απαιτείται για τέτοια εγχειρήματα. Έχω την αίσθηση ότι στον Λίχτενμπεργκ, όταν προσπαθείς να μιλήσεις για τα γραπτά του, τα ίδια γραπτά πετούν στον αέρα και μένεις μετέωρος με μια αίσθηση μακρινής γνώσης, ενώ όταν τον διαβάζεις, οι ίδιες οι λέξεις παίζουν κρυφτό και σε εμπαίζουν συγχρόνως, αφήνοντάς σε γυμνό μέχρι την επόμενη ανάγνωση και την διαφορετική πρόσληψη.
Στάθης Νικολακόπουλος, Athens Voice, 08/03/2022