Σμύρνη, 13 Σεπτεμβρίου 1922
Μετάφραση από τα τουρκικά: Νίκη Σταυρίδη
(σελ. 352)
Φαντάσματα ενός άγνωστου παρελθόντος δυναστεύουν τον ύπνο του Ισίκ Κάνσοϊ. Επτασφράγιστα οικογενειακά μυστικά βαραίνουν τη ζωή της Αλέβ Ιζμιρλί. Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας καθοδηγεί τον Κωνσταντίνο Ασώματο μέχρι την καταστροφή της Σμύρνης το 1922.
Ένα παράδοξο ταξίδι στο χρόνο• από το παρόν πίσω στη Σμύρνη του 1922. Πόσες ζωές χρειάζεται να ζήσει κανείς για να ανακαλύψει την αλήθεια που τον κυβερνά; Ο Ισίκ Κάνσοϊ («Ασώματος» στα τουρκικά), ένας καλλιεργημένος Τούρκος επιχειρηματίας, η Αλέβ Ιζμιρλί, μια αινιγματική Γαλλίδα μεταφράστρια και ο Κωνσταντίνος Ασώματος, ένας φωτισμένος Έλληνας αγωνιστής –ο πατέρας του οποίου υπήρξε ένας από τους κρυφούς αρχηγούς της ελληνικής επανάστασης στη Χίο το 1821– μπερδεύονται στο υφάδι της μνήμης και στα δεσμά που ενώνουν την ψυχή με το σώμα. Μέσα από διαδοχικές συνεδρίες ύπνωσης στις οποίες υποβάλλεται ο Ισίκ συναρμολογείται η κοινή ιστορία της ζωής τους.
Σμύρνη και Ιζμίρ. Ανατολή και Ανάντολου. Η Μεγάλη Ιδέα, η οδύσσεια των ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρασία και η καταστροφή που επακολούθησε. Μετά τις συλλογές διηγημάτων Ιστορίες μιας χαμένης εποχής και Τα χαμένα ημερολόγια της Πόλης, ο Μεχμέτ Τζοράλ επιστρέφει μ’ ένα τολμηρό μυθιστόρημα για τη Μεγάλη Ιδέα, τον παντουρκισμό, τον πανελληνισμό και τους αιθεροβάμονες της Ιστορίας των αυτοκρατοριών.
Την καταστροφή της Σμύρνης τη θρήνησαν όλοι...
Μια μυθιστορηματική ανάπλαση της πορείας ώς την Καταστροφή του ’22 από έναν Τούρκο συγγραφέα και τον Ελληνα ήρωά του
Του Νικου Βατοπουλου
Μεχμέτ Τζοράλ
Πολλές ζωές στη Σμύρνη
μετ. Νίκη Σταυρίδη
εκδ. Κέδρος
Ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, το μυθιστόρημα του Μεχμέτ Τζοράλ (γεννημένου στη Σμύρνη το 1947) είναι ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο εγχείρημα. Καταπιάνεται με την ιστορία της Σμύρνης μέσα από μια πολύπτυχη οπτική, αλλά εκείνο που κυρίως φαίνεται να ενδιαφέρει τον Μεχμέτ Τζοράλ δεν είναι τόσο η ροή των γεγονότων όσο η ίδια η πόλη πέρα από την Ιστορία. Η Σμύρνη επιζεί του χρόνου –παρά τις μεταμορφώσεις της– μέσα σε ένα σύννεφο υποσυνείδητης ενόρασης και ενσαρκώνεται σαν μια μυθική ηρωίδα της οθωμανικής φιλολογίας. Ο Τζοράλ μας παρασύρει να παρακολουθήσουμε την αγωνιώδη προσπάθεια ενός σύγχρονου Τούρκου επιχειρηματία, του Ισίκ Κάνσοϊ, ο οποίος αν και είναι ένας άνθρωπος γεμάτος ενδιαφέροντα, πασχίζει να βρει γαλήνη. Συνδέεται με την Αλέβ, γαλλικής καταγωγής, η οποία αφηγείται στην αρχή του βιβλίου τη μυστηριώδη ιστορία της δικής της μητέρας, η οποία υπονοείται ότι ήταν Ελληνίδα της Σμύρνης.
Η ζωή ενός Ελληνα
Ο Κάνσοϊ καταφεύγει σε έναν ψυχολόγο ο οποίος συστήνει να δοκιμαστεί η μέθοδος της ύπνωσης. Οι συνεδρίες καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου και είναι σαν πολυσέλιδες ένθετες αφηγήσεις του Κάνσοϊ που καθώς τελεί εν υπνώσει βρίσκει τις προηγούμενες ζωές του, στο Βυζάντιο και τον 19ο αιώνα. Η σύμπτωση και το φαντασιακό στοιχείο μπορεί να ξενίσουν. Αν σας ενοχλεί το κεφάλαιο ύπνωση και μετεμψύχωση, μην αφήσετε να σταθεί εμπόδιο να διαβάσετε τη ζωή του Κωνσταντίνου Ασώματου, που είναι η ταυτότητα του Κάνσοϊ στην προηγούμενη ζωή του. Στην ουσία, αν εξαιρέσει κανείς το τέχνασμα του Τζοράλ με τα αλλεπάλληλα υποσυνείδητα στρώματα, ο κύριος όγκος του βιβλίου είναι η βιογραφική ιστόρηση του Κωνσταντίνου Ασώματου, μιας εκκεντρικής περίπτωσης ευφυούς Ρωμιού, που έζησε ως παιδί την Καταστροφή της Χίου και ως υπεραιωνόβιος την Καταστροφή της Σμύρνης. Εχει ενδιαφέρον να μαθαίνουμε τη ζωή του Ελληνα ονόματι Ασώματου από τον εν υπνώσει Τούρκο ονόματιο Κάνσοϊ με τη γραφίδα Τούρκου συγγραφέα.
Ο Τζοράλ έχει μεγάλο χάρισμα στην ιστορική αναβίωση. Eίναι το δυνατό του σημείο. Για να γράψει το βιβλίο αυτό έκανε εκτεταμένη έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας προκύπτουν αβίαστα και μυθιστορηματικά. Το βιβλίο είναι μυθιστόρημα και όχι εγχειρίδιο Ιστορίας, γι’ αυτό δεν ενοχλεί π.χ. ότι η Φιλική Εταιρεία αναφέρεται ως Εθνική Εταιρεία (ίσως όμως σκοπίμως, αφού ο Τζοράλ εμπλέκει μυθοπλαστικά πρόσωπα), ούτε βέβαια οι υποθέσεις για το ποιος έβαλε τη φωτιά στη Σμύρνη το 1922. Ο Τζοράλ κρατάει αποστάσεις από την επίσημη τουρκική θέση και με ένα άλμα, που λίγοι Ελληνες θα αποτολμούσαν αντίστοιχο για την άλλη πλευρά, μπήκε στον κόπο να πλησιάσει και την ελληνική θέση. Βεβαίως, η ελληνική θέση για τον Μεχμέτ Τζοράλ αρχίζει και τελειώνει στη Μεγάλη Ιδέα, αλλά ας μη ξεχνάμε ότι το βιβλίο αναφέρεται κυρίως στην προ του 1922 περίοδο.
Πυρ και βιαιοπραγίες
Εχει ιδιαίτερη γοητεία η αναφορά στην πολυπολιτισμική κοινωνία της Σμύρνης. Παρατίθενται ονόματα υπαρκτών οικογενειών Λεβαντίνων, κυρίως, καθώς επιχειρείται να δοθεί η ατμόφαιρα μιας πόλης που δεν ήταν ούτε τούρκικη ούτε ελληνική. Ηταν απλώς η Σμύρνη. Και αυτή τη Σμύρνη πενθεί με τον τρόπο του το βιβλίο. Για τους Τούρκους η νίκη επί των Ελλήνων το 1922 ήταν η επισφράγιση του δικαιώματός τους σε ένα εθνικό κράτος και αν ενοχλήσουν τους Ελληνες αναγνώστες οι συχνές αναφορές στις βιαιοπραγίες του ελληνικού στρατού καθώς υποχωρούσε ηττημένος προς τα παράλια της Μικράς Ασίας, ας μη ξεχνάμε ότι ήταν πόλεμος και οι βιαιότητες έχουν αποτυπωθεί σε μαρτυρίες.
Ο Μεχμέτ Τζοράλ έγραψε ένα βιβλίο με μεγάλο ενδιαφέρον. Εχει πλούσιες αναφορές ακόμη και στον άτυπο πόλεμο των πετρελαίων της Κασπίας στα τέλη του 19ου αιώνα, όπου εντοπίζει μια γενεσιουργό εστία για το αρμενικό ζήτημα (καθώς οι Αρμένιοι ήταν ισχυροί πετρελαιάδες, πράγμα που ενόχλησε όχι μόνο τον σουλτάνο αλλά και τον τσάρο). Το «Πολλές ζωές στη Σμύρνη», με την εξαιρετική μετάφραση της Νίκης Σταυρίδη, εγγράφεται στη λογοτεχνία της Μικράς Ασίας ως ένα πολύπτυχο μυθιστόρημα που θα ενδιαφέρει πολλούς Ελληνες.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
23 Ιουλίου 2006