ΥΠΕΡΩΟΝ

Η ποιητική συλλογή Υπερώον γράφτηκε στην Αθήνα, απ’ την 1 του Μάρτη ως τις 21 του ίδιου μήνα. Η Β’ γραφή των ποιημάτων έγινε πάλι στην Αθήνα, απ’ τις 6-29 του Απρίλη και στον Κάλαμο απ’ τις 30 του Απρίλη ως την 1 του Μάη 1985.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Υπερώον. Μια ανέκδοτη συλλογή του Γιάννη Ρίτσου. Μία απ’ τις πολλές, σχεδόν πενήντα, που άφησε πίσω, μετά το θάνατό του, ολοκληρωμένες, έτοιμες για έκδοση. Ορισμένες από αυτές εκδόθηκαν αμέσως μετά στον τόμο Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα και κάποιες άλλες συμπεριλήφθηκαν αργότερα στους τόμους Ποιήματα που ακολούθησαν, με καθαρά χρονολογικά κριτήρια.
Στο διάστημα που προηγήθηκε, μετά την ανακοίνωση αυτής της έκδοσης, δέχτηκα διάφορα ερωτήματα σχετικά. Δύο είναι τα κυρίαρχα: Γιατί αυτή η συλλογή – ή και πολλές άλλες – δεν είχε εκδοθεί στη διάρκεια της ζωής του Ρίτσου; Γιατί η αυτόνομη έκδοση αυτής της συγκεκριμένης συλλογής τώρα;
Είναι γνωστό – ή τουλάχιστον εγώ το έχω ξαναπεί – πως ο Γιάννης Ρίτσος θεωρούσε την ποίηση τόσο απαραίτητη για την ύπαρξή του, όσο και την αναπνοή του. Έγραφε λοιπόν καθημερινά, ώρες πολλές, κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μια τεράστια ποιητική παραγωγή. Τρεις και τέσσερις και πέντε ή και περισσότερες ποιητικές συλλογές μέσα σ’ ένα χρόνο είναι λογικό πως για λόγους πρακτικούς δεν θα μπορούσαν να εκδοθούν στη διάρκεια του έτους γραφής τους. Ούτε οι εκδότες του μα ούτε και το αναγνωστικό κοινό θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν μια τέτοια παραγωγή. Αναγκαστικά λοιπόν έπρεπε να επιλέξει τι θα εκδοθεί και τι όχι.
Οι επιλογές του δεν είχαν χαρακτήρα «αυτολογοκρισίας», όπως έχω ακούσει να λέγεται, αλλά εξαρτιόνταν από τη διάθεσή του την εκάστοτε περίοδο και από τη συγκυρία.
Η συλλογή Υπερώον, γραμμένη στα μέσα της δεκαετίας του 1980, αποτελείται από ποιήματα αυτοβιογραφικά, που ταυτόχρονα αντανακλούν το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Εποχή κρίσης ηθικής τα χρόνια εκείνα, δεν μπορεί παρά να έχει συνάφεια με την κρίση την οικονομική που βιώνουμε ως συνέπεια και του ηθικού εκείνου ελλείμματος που, ανάμεσα σε άλλα, προετοίμασε το έδαφος για το σήμερα. Τα ποιήματα αυτά είναι, νομίζω, με τον τρόπο τους επίκαιρα, και για τούτο θεώρησα πως θα άξιζε να αποδοθούν στο κοινό σε μια αυτόνομη έκδοση.
Έρη Ρίτσου

ΚΡΙΤΙΚΕΣ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

Ο Ρίτσος αποτελεί μία μοναδική περίπτωση στο ποιητικό σύμπαν της χώρας μας. Γεννημένος την Πρωτομαγιά του 1909 στην Αθήνα, με βασικό χαρακτηριστικό του την πίστη, σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, στο ιδεώδες μιας κομμουνιστικής κοινωνίας, έζησε έγκλειστος σε φυλακές και υπήρξε εξόριστος σε αφιλόξενους τόπους με καταφύγιο της ψυχής του την ποίηση. Η ποιητική συλλογή Υπερώον είναι μια απόδειξη του ηρωισμού, που η εσωτερική πάλη ενός τέτοιου πνεύματος απαιτεί. Σε μια εποχή ηθικής κρίσης, όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα, οφείλουμε να έχουμε το Υπερώον ως φυλαχτό και παρακαταθήκη στη βιβλιοθήκη μας, αν όχι στην καρδιά μας.
Πωλίνα Γουρδέα, BookBar, 03/04/14

Ίσως η πιο αυτοβιογραφική συλλογή του ποιητή, που γράφτηκε το 1985. Εδώ που τα φώτα χαμηλώνουν, ο Ρίτσος θέλει όσο τίποτε άλλο να ξομολογηθεί. Να καθαρίσει το κορμί του, να ψηλαφίσει τις πληγές του, να απαριθμήσει τα μεράκια του, να δοκιμάσει το θάμπος της ύπαρξης. Ανακαλύψτε το μέγεθος ενός Ρίτσου σε φυσική κλίμακα.
Νίκος Κουρμουλής, Στο Κόκκινο, 29/01/14

Βλέπει τα ταξίδια, την κούραση του έρωτα, τη λεπτομέρεια του κορμιού, στο ποτάμι, μετά τις στοές, στο άσπρο κρεβάτι του φτηνού ξενοδοχείου, τον δισταγμό και την ενοχή που την ανακαλεί το δέντρο όταν καλεί σε απολογία, τα σαπουνόνερα και τα γάργαρα νερά, το φως και τις σκιές, τα άστρα και τους κύκνους που οδηγούν στην αιωνιότητα. Τα σύντομα ποιήματά του είναι, όπως πάντα, πολύ φυσικά, πολύ μεταφυσικά και πολύ βαθιά ρεαλιστικά συνάμα, καθώς μιλάνε για την πολλαπλότητα και την πολυπλοκότητα, με παραπλάνηση, αντιστροφή, μετατροπία, με αμφισημία, υπαινιγμό και απόκρυψη καβαφική.
τιτίκα Δημητρούλια, Καθημερινή, 12/01/14

Ποιήματα ημίφωτος, εξομολογητικά στο ήθος και το ύφος αυτού του μεγάλου ποιητή, που ταυτόχρονα αντανακλούν το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Και ως τέτοια μπορούν να συνομιλήσουν και με την πραγματικότητα των δικών μας ημερών.
Κώστας Καναβούρης, Η Αυγή, 25/12/13

Η σημερινή ανεξάρτητη έκδοση του Υπερώου δείχνει μια επί μέρους ενότητα του καθολικού. Διαβάζεται αυτοτελώς επειδή έτσι εποιήθη, όμως, από την άλλη, δεν μπορούμε να τη δούμε ως μια παντελώς «ανεξάρτητη» συλλογή. Είναι μέρος ενός συνόλου, άλλος ένας σταθμός μιας μακράς πορείας.
Γιώργης Γιατρομανωλάκης, καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας - συγγραφέας, Το Βήμα, 22/12/13

[...]O ποιητής, ελεύθερος πλέον από κάθε κομματική ή άλλη δέσμευση, δεν λογοδοτεί παρά ενώπιον του εαυτού του και συνθέτει ορισμένα από τα πιο προσωπικά ποιήματά του με τον χαμηλόφωνο τόνο που ταιριάζει στην ώριμη εξομολογητική του διάθεση.
Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος, Εφημερίδα των Συντακτών, 14/12/13

Ερχεται για να μας θυμίσει όχι μόνο την κυκλικότητα της Ιστορίας και την πάγια απαίτηση για δράση, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ένας σπουδαίος δημιουργός φιλτράρει την επικαιρότητα και αφήνει πίσω του την αναλλοίωτη ουσία της. Τέχνη και Ποίηση. Αύρα μυθική κι αιώνια.
Γιάννης Στάμος, Ελευθεροτυπία, 06/12/13

Με ομιλία κρυπτική, με γοητευτικά μισόλογα, με θρυμματισμένα νοήματα - όπως κάποιος που δεν θέλει να προδώσει τα αθέατα και σου μιλάει με τα μάτια- ο Ρίτσος οδηγεί τον λάτρη της ποίησης στην απόλαυση.
Τα Νέα, 23/10/13