ΛΕΥΚΗ ΠΕΤΣΕΤΑ ΣΤΟ ΡΙΝΓΚ

Από ποιους γράφεται τελικά η ιστορία; Από τους νικητές ή μήπως κι από τους ηττημένους;
Νοέμβρης του 1999: Ένας «παροπλισμένος» ρεπόρτερ αναλαμβάνει να ερευνήσει μια πολιτική δολοφονία του 1944. Όσο όμως προχωρά η έρευνά του τόσο περισσότερο αντιλαμβάνεται πως η αποκάλυψη της Αλήθειας δε συμφέρει κανέναν. Ούτε ακόμη κι αυτόν τον ίδιο! Τι θα κάνει λοιπόν; Θα αποκαλύψει τους πραγματικούς ενόχους ή θα σωπάσει;
Ένα μυθιστόρημα για όλους τους μικρούς εμφύλιους που συνεχίζονται μέσα μας…
Ο Νίκος Δαββέτας αμφισβητεί την ιδεολογική ερμηνεία του Κόκκινου Δεκέμβρη
Δολοφονώντας τον γείτονα.

«Πού βρέθηκε τόσο μίσος;». Εξήντα δύο χρόνια μετά τον κόκκινο Δεκέμβρη το ερώτημα δεν έχει ακόμη απαντηθεί με τρόπο που να ικανοποιεί το δημόσιο αίσθημα. Ο 46χρονος ποιητής και πεζογράφος Νίκος Δαββέτας, αγέννητος εκείνο τον καιρό, ρίχνει ένα αιχμηρό βλέμμα στον «Εμφύλιο μέσα στον Εμφύλιο», μολονότι προσυπογράφει τη φαταλιστική γνωμάτευση του Άρη Αλεξάνδρου: «Όσα κι αν προσθέσω, θα πρόκειται πάντα για μια περίληψη του τελικού κειμένου».

Δεν προτάσσει τυχαία ο Νίκος Δαββέτας το μότο από το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου. Ασφαλώς και θα νιώθει κάποια οντολογική συγγένεια μαζί του, καθότι κι εκείνος είχε δημοσιεύσει ένα πλούσιο ποιητικό - αλλά και μεταφραστικό - έργο προτού στραφεί απρόσμενα και τόσο πετυχημένα προς την πεζογραφία. Το «Κιβώτιο» κυκλοφόρησε το 1974 σχεδόν ταυτόχρονα στα ελληνικά και στα γαλλικά και τάραξε εν μια νυκτί τα λιμνάζοντα ύδατα. Δεν είναι εύκολο να σας μεταφέρω την εντύπωση που έκανε στη γενιά του Δαββέτα και τη δική μου - κομματικοποιημένο φοιτητάριο ως επί το πλείστον - ένα βιβλίο σαν το «Κιβώτιο». Στραβωμένοι από την εφηβεία μας με τα τέσσερα μαρξιστικά ευαγγέλια, το διαβάζαμε λες κι επρόκειτο για το πέμπτο απόκρυφο, το ευαγγέλιο της Μαγδαληνής ή του Ιούδα. Τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια το «Κιβώτιο» έμοιαζε σαν μια εκτός τόπου και χρόνου βλάσφημη αποκάλυψη. Το εικοσιπεντάχρονο κυβερνητικό θέσφατο περί «συμμοριτοπολέμου» ερχόταν να αμφισβητήσει μια τότε εύρωστη κομμουνιστική αριστερά με το αντίρροπο μύθευμα για την «επανάσταση που χάθηκε». Αυτή τη διπολική μανέστρα χαλούσε το «Κιβώτιο» σε ημέρες που δεν υπήρχαν και πολλά ευήκοα ώτα διαθέσιμα για να συλλάβουν το αιρετικό μήνυμά του. Όταν τα ώτα επιτέλους ξεβούλωσαν, ο Εμφύλιος δεν ήταν πια της μόδας. Δεν έχουν πλέον ειπωθεί τα πάντα για τον Εμφύλιο; Ο Δαββέτας διαφωνεί και γράφει μια αδρή νουβέλα για να μας το αποδείξει.

«Είμαι καλά όταν δε ζω με τη δική μου ιστορία»

Ο Νίκος Δαββέτας δεν υποκύπτει ούτε στον κυνισμό ούτε στον πεσιμισμό. Όταν ρίξεις στο ρινγκ τη λευκή πετσέτα - σαν να μας λέει - δεν χρειάζεται υποχρεωτικά να μπήξεις τα κλάματα. Κάλλιστα μπορείς να βάλεις και τα γέλια 
Η πλοκή της «Λευκής πετσέτας στο ρινγκ» - κίνηση που στο μποξ σηματοδοτεί την παραδοχή της ήττας - τοποθετείται στο τέλος του 1999, παραμονές του πολυαναμενόμενου Μιλένιουμ. Σύμφωνα με μια έρευνα εκείνη την εποχή, τα Δεκεμβριανά και ο Εμφύλιος θεωρούνται από την κοινή γνώμη ως το δεύτερο σημαντικότερο ιστορικό γεγονός που συνέβη στη χώρα μας κατά τον 20ό αιώνα (χάνουν την πρωτοκαθεδρία από τη Μικρασιατική Καταστροφή). Βάσει αυτού του γκάλοπ, η αρχισυνταξία του περιοδικού όπου εργάζεται ο δημοσιογράφος - αφηγητής της «Πετσέτας» αποφασίζει να δημοσιεύσει ένα πολυσέλιδο αφιέρωμα με συνεντεύξεις από τους ένθεν κι ένθεν αφανείς πρωταγωνιστές του δράματος - ένα αφιέρωμα που να αποφεύγει ει δυνατόν τα τετριμμένα. Η ανάθεση του αφιερώματος πετυχαίνει τον δημοσιογράφο-αφηγητή σε μια δύσκολη καμπή της ζωής του. Καθώς καβαντζάρει τα σαράντα αισθάνεται τελματωμένος. Ο δεκάχρονος γάμος του με την κόρη ενός πασοκτζή επιχειρηματία, πρώην εαμίτη, που με την Αλλαγή έπιασε την καλή οδηγείται στο άδοξο τέλος του από αμοιβαία βαρεμάρα και ο ίδιος δημοσιογράφος βασανίζεται - πρόωρα για την ηλικία του - από συχνοουρία και λοιπές οδυνηρές παρενέργειες του διογκωμένου προστάτη του. Το αφιέρωμα είναι μια καλή αφορμή για να λησμονεί από καιρού εις καιρόν τις δυσλειτουργίες του σαρκίου και του ιδιωτικού του βίου: «Είμαι καλά όταν δε ζω με τη δική μου ιστορία».

Χρυσή ευκαιρία

Εις βάρος των αναγκών του αφιερώματος - όπως θα του τονίσουν επανειλημμένα ο αρχισυντάκτης και οι συνάδελφοί του - ο δημοσιογράφος θα εστιάσει (και θα εγκλωβιστεί) σε δύο δολοφονίες που έλαβαν χώρα κατά τα Δεκεμβριανά στον γενέθλιο συνοικισμό του, τον προσφυγικό Δήμο Σφαγείων, ενός τροτσκιστή διανοούμενου συνδικαλιστή κι ενός ουμανιστή γιατρού. Η έρευνα του δημοσιογράφου θα τον οδηγήσει σε ρηξικέλευθα συμπεράσματα, ασύμβατα τόσο με τις ορθόδοξες κι εκ των υστέρων ερμηνείες για τη μισαλλοδοξία του Κόκκινου Δεκέμβρη όσο και με την κατοπινή παγιωμένη δημόσια εικόνα των επιζώντων εκ των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών. Εν ολίγοις ο δημοσιογράφος αντιλαμβάνεται ότι ο ελληνικός εμφύλιος - ο ισπανικός εμφύλιος, κάθε εμφύλιος - δεν ήταν παρά μια κανιβαλιστική σύρραξη μεταξύ γειτόνων, χθεσινών ομοτράπεζων (εκπληκτικό το στιγμιότυπο με τα δυο αδέλφια που το πρωί πολεμούν αντικρυστά και το βράδυ επιστρέφουν σπίτι για να μοιραστούν το φαγητό της μάνας τους), που βρήκαν τη «χρυσή ευκαιρία» για να παρακάμψουν την απαγορευτική κοινωνική ιεραρχία, να λύσουν πολλές από τις προπολεμικές διαφορές τους - οικονομικές, ερωτικές, παντός είδους - κι ετεροχρονισμένα πια, με την πατίνα της λήθης, να εξιδανικεύσουν την ανθρωποσφαγή αφαιρώντας κάθε ενοχλητική ιδεολογική ακίδα.

Ιλαρό εύρημα

Και σε όλα αυτά, πού κολλάει ο διογκωμένος προστάτης; Με ένα ιλαρό εύρημα (δεν θα σας το πω) ο Δαββέτας ενώνει το - πραγματικό ή κατ' επίφασιν - ηρωικό παρελθόν αυτής της χώρας με το αξιοθρήνητο παρόν των συμπολιτών μας, εμάς των ιδίων, παγιδευμένων (οριστικά άραγε;) στις τιποτένιες μικροέγνοιες μας και σε κορμιά καταδικασμένα να φθαρούν (εξ ου και φθονούμε - παρέα με τον ήρωα - τα κορμιά των νέων, όλων όσων «δεν μας παίζουν» πλέον). Ωστόσο ο Νίκος Δαββέτας δεν υποκύπτει ούτε στον κυνισμό ούτε στον πεσιμισμό. Στο παιχνιδιάρικο τελευταίο του δισέλιδο κλείνει με νόημα το μάτι στους συνομηλίκους του και στην κοινή μας μοίρα. Όταν ρίξεις στο ρινγκ τη λευκή πετσέτα - σαν να μας λέει - δεν χρειάζεται υποχρεωτικά να μπήξεις τα κλάματα. Κάλλιστα μπορείς να βάλεις και τα γέλια.

Πέτρος Τατσόπουλος, Τα Νέα, 04/11/2006
 

"Η περιπέτεια των άλλων απάντηση στην γκρίζα ζωή"
"Όταν ο ήρωας ερευνά δύο φόνους που έγιναν στον Εμφύλιο"
Της Τιτίκας Δημητρούλια

Στο μυθιστόρημα του Νίκου Δαββέτα, τη λευκή πετσέτα στο ρινγκ δεν την πετάει μόνο ο ήρωας, ένας δημοσιογράφος που προσπαθεί να εξιχνιάσει τη δολοφονία δύο αριστερών από αριστερούς στον Εμφύλιο και καταλήγει, μέσα από παράξενα μονοπάτια, στον ίδιο του τον εαυτό. Την πετάει εξυπαρχής και ο συγγραφέας, με την προμετωπίδα από το «Κιβώτιο» του Αρη Αλεξάνδρου, αποδεχόμενος ότι και το δικό του έργο, για την αναπόδραστη ένταξη του ανθρώπου στην Ιστορία, δεν θα είναι παρά «μια περίληψη του τελικού κειμένου».
Αυτό το τελικό κείμενο γράφεται και θα γράφεται, όπως φαίνεται, εις τους αιώνες, μιας και το ανέφικτο του κειμένου, ως αναπαράστασης, αντανακλά απλώς τη ρευστότητα του πραγματικού. Το επίτευγμα του Δαββέτα όμως έγκειται στο γεγονός ότι καταφέρνει και μετατρέπει την προκαταρκτική, αξιωματική του ήττα σε νίκη του λόγου και του μυθιστορήματος, που δεν τρομάζει μπροστά στον μοιραίο καταθρυμματισμό της αναπαραστατικότητας και της αντιτάσσει την πολυπλοκότητα της μπαχτινικής διαλογικής.
Ο φιλέρευνος σαραντάρης δημοσιογράφος ζει μια ζωή γκρίζα. Ο γάμος του πνέει τα λοίσθια, υποφέρει από προστάτη και φοβάται ότι έχει καρκίνο, από τη δουλειά του αντλεί ελάχιστη ευχαρίστηση, οι σχέσεις του μετρημένες, μάλλον παρατηρεί παρά συμμετέχει, ακόμα και στη ζωή του την ίδια. Ως τη στιγμή που ένα αφιέρωμα στο Δεκέμβρη του ’44 τον βυθίζει σ’ έναν κόσμο χωρίς σταθερές και όρια, στον Εμφύλιο των πολλαπλών συγκρούσεων μέσα στην κεντρική αντιπαράθεση Αριστεράς - Δεξιάς. Ενας τροτσκιστής Μικρασιάτης, λόγιος και αγωνιστής δολοφονείται μέρα μεσημέρι από την επίσημη Αριστερά ως συνεργάτης των Γερμανών και η Δεξιά καταλήγει να τον προσμετρά στους δικούς της νεκρούς. Ενας πονετικός, φιλάνθρωπος και προοδευτικός γιατρός δολοφονείται και αυτός από μια γυναίκα.
Αυτή την περιπέτεια των άλλων, που του κεντρίζει το ενδιαφέρον, ο ήρωας την αντιμετωπίζει και ως μια ευκαιρία απεγκλωβισμού από το προσωπικό του αδιέξοδο. Επιστρέφει στο θέατρο των εχθροπραξιών που είναι η παλιά του γειτονιά, επιζητεί το κύρος της αυτοψίας, ξετρυπώνει τους αυτουργούς, τους αυτόπτες μάρτυρες και τους απογόνους τους. Η πραγματικότητα, όμως, του ξεφεύγει σαν χέλι μέσα από τις διαφορετικές, αντικρουόμενες εκδοχές της. Μπροστά του ανοίγεται απειλητική η άβυσσος των ιδεολογικών διαφορών που απαξιώνουν την ανθρώπινη ζωή και των ιδιοτελών κινήτρων που βαφτίζονται πολιτική, το βάραθρο της ανθρώπινης αντιφατικότητας και ατέλειας.
Η δολοφονία των προσώπων δεν παρουσιάζεται τελικά ως τετελεσμένη, ως ένα γεγονός κλειστό και ολοκληρωμένο, αλλά ως ένα ανοιχτό σύστημα που εξακολουθητικά ανατροφοδοτείται από την πραγματικότητα και αναδρά σ’ αυτήν. Και στην αφήγησή της δεν μετακυλίονται μόνο οι ευθύνες και δεν μεταλλάσσονται απλώς τα αίτια, αλλάζουν και οι θεατές, ο τόπος, ο χρόνος, οι ίδιοι οι αυτουργοί. Και οι συνέπειές της διαχέονται, διαφορετικές και ανεξέλεγκτες, στα άτομα, τις συσσωματώσεις και στα κείμενα που τις ιστορούν.

Παρελθόν και παρόν
Εκπρόσωπος μιας νεότερης γενιάς συγγραφέων που δεν υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες των ιστορικών δρώμενων, αλλά τα έζησαν μέσα από αφηγήσεις άλλων, γραπτές και προφορικές, ο Δαββέτας εστιάζει ακριβώς στην πρόσληψη του γεγονότος που γίνεται αφήγηση. Χωρίζοντας τα πρόσωπα του μυθιστορήματος σε συγκαιρινά του γεγονότος και σύγχρονα, εναλλάσσοντας το παρελθόν με το παρόν, που είναι και τα δύο με διαφορετικό τρόπο κανιβαλιστικά, απεικονίζει ρεαλιστικά στιγμιότυπα ζωής, σαν φέτες πραγματικότητας, που χωρίς να είναι το όλον, το εμπεριέχουν σε σμίκρυνση. Και αυτά τα θραύσματα ζωής δίνουν τη στάση και την κίνηση, τη βάση και την εξέλιξη των χαρακτήρων. Ενώ η γλώσσα του κειμένου, ευέλικτη, εύπλαστη, με βαθιές ρίζες στη μυθιστορηματική και την ποιητική παράδοση, αδιαπραγμάτευτα ιστορική, αποτελεί τον πυρήνα του κειμένου, τον κατ’ εξοχήν τόπο της διακύβευσης, της πολυπλοκότητας.
Το αποτέλεσμα είναι ένα κείμενο φωκνερικά πολυφωνικό, με τις διαφορετικές φωνές, τις διαφορετικές συνειδήσεις και τον εκάστοτε κόσμο τους να αυτοπροσδιορίζονται σε σχέση με τον Άλλον. Καταλυτική, η ασθένεια, η δυσλειτουργία του οργανισμού, εμφανίζεται αφενός ως αλληγορία της αποξένωσης του ανθρώπου από τον κόσμο και τον εαυτό, αλλά και ως ευφάνταστο καρναβαλικό στοιχείο που δυναμιτίζει την κοινωνικοπολιτική, ιστορική αλλά και αφηγηματική σύμβαση και λυτρώνει με τον υποδόριο σαρκασμό της τα πρόσωπα, τον αναγνώστη και τον συγγραφέα. Ο οποίος, με την τρίτη αυτή πεζογραφική του κατάθεση, επιβεβαιώνεται ως άξιος τεχνίτης του λόγου και μια από τις σημαντικότερες φωνές της γενιάς του.

Η Καθημερινή, 3 Δεκεμβρίου 2006
 

...τη Λευκή πετσέτα στο ρινγκ του Νίκου Δαββέτα
ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ

Ο Δαββέτας με το μυθιστόρημά του Λευκή πετσέτα στο ρινγκ (εκδ. Κέδρος) του κατόρθωσε ένα θαύμα: Έγραψε για τον Εμφύλιο, χωρίς ουσιαστικά να μιλήσει για τον Εμφύλιο, έγραψε για τα Δεκεμβριανά χωρίς να μιλήσει για τα Δεκεμβριανά, στην ουσία έγραψε μια ιστορία που αφορά εν γένει τον άνθρωπο, τον άνθρωπο του τότε και του τώρα, έγραψε μια πανέξυπνη νουβέλα για να μας αποδείξει ότι το ίδιο σκατάνθρωποι ήμασταν τότε, το ίδιο και τώρα, για να μας πει ότι στην πραγματικότητα ο Εμφύλιος συνεχίζεται μέσα μας, με άλλες μάσκες τώρα, με άλλες προφάσεις και προσχήματα, και πάντα με τα ίδια άλλοθι - για να ξεγελάμε τις τύψεις μας - με τα ίδια μακάβρια αποτελέσματα για τις λάθος κινήσεις μας. Είναι ν' απορείς το πώς κατόρθωσε αυτό το θαύμα: με το να αναθέσει ο αρχισυντάκτης ενός περιοδικού σ' έναν φουκαρά δημοσιογραφίσκο, να ψάξει, λέει, να βρει ανθρώπους και στοιχεία εκείνης της εποχής για κάποιο αφιέρωμα του περιοδικού, με συνέπεια να παρακολουθήσουμε κι εμείς οι αναγνώστες, μέσα από την οπτική του σήμερα, το πώς απομυθοποιούνται και κατεδαφίζονται άνθρωποι, ιδανικά, φιλίες, το πώς καταντούμε Κατίνες της γειτονιάς, κομπιναδόροι της καρπαζιάς και της αρπαχτής, χωρίς καλά καλά να ξέρουμε τι μας φταίει, ούτε πού στο διάβολο βρέθηκε τέτοιο μίσος!
Και πάντα από κοντά αριστεροί και δεξιοί που πιάσανε την καλή, αριστεροί και δεξιοί που δεν ξέρουν γιατί είναι αριστεροί και δεξιοί, και όλ' αυτά τα μακάβρια για «ένα πουκάμισο αδειανό», για μια «υποτιθέμενη χρυσή ευκαιρία», για την «πατρίδα», για τον «αιώνιο εχθρό».
Κι από κοντά ο φουκαράς ο δημοσιογραφίσκος να πρέπει να συνεχίσει την έρευνα, να μεγαλώνει η αηδία του και να του 'ρχεται εμετός, κι από κοντά να έχει και την παγωνιά της γυναίκας του, το διαζύγιο, την εγκατάλειψη, μαζί με τη βασανιστική επιθυμία για μια γυναίκα, βρε αδελφέ, για την ομορφιά, για τη γαλήνη του επιτέλους.
Εν ολίγοις, αξιοθρήνητες καταστάσεις έως γελοίες, που σ' αναγκάζουν να φωνάξεις: «Ω! τι αξιοθρήνητο πλάσμα που είναι ο άνθρωπος».