Writersland

Το μέλλον του ερέβους

«Το παρόν μυθιστόρημα αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας εμπνευσμένης από το μύθο του Προμηθέα, με θεματική την Ουτοπία, της οποίας το πρώτο μέρος ήταν ο Αλκιβιάδης δεσμώτης (2000)». Εκ των υστέρων, όταν έχεις τελειώσει την ανάγνωση του βιβλίου, μία λέξη από αυτή την προμετωπίδα αναβοσβήνει στο μυαλό σου και δίνει σε ό, τι φαινόταν μια απλή γραμματολογική πληροφορία, που μάλιστα μύριζε λίγο μεγαλομανία, μια επιγραμματική περιεκτικότητα.
Δεν έχω διαβάσει το πρώτο μυθιστόρημα της τριλογίας. Αλλά έχω την εντύπωση πως και μόνο σ' αυτό το ένα τρίτο η Ουτοπία, ως προσδιορισμός της θεματικής της, ξεδιπλώνει το πλήρες νόημά της. Που δεν είναι ένα, αλλά πολλά. Στις τετρακόσιες σελίδες του Writersland συναντάμε διαφόρων ειδών ουτοπίες. Αρνητικές ουτοπίες (δυστοπίες), που δεν φαίνονται και τόσο φανταστικές. Θετικές ουτοπίες, που στην πράξη αποδεικνύονται εφιαλτικές. Τεχνολογικές ουτοπίες, που μπορεί να προκαλέσουν από ενθουσιασμό έως αποστροφή. Ακόμη και καλλιτεχνικές ουτοπίες, στις οποίες σαν να παγιδεύεται και ο ίδιος ο συγγραφέας, παρά την εν γένει κριτική στάση του.
Ο 33χρονος Νίκος Βλαντής αναμειγνύει λογοτεχνικά είδη που παλιότερα θεωρούνταν ασύμβατα, δημιουργώντας υβρίδια που του παρέχουν τη δυνατότητα να κινηθεί με άνεση και φαντασία σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και μοτίβων. Το ερώτημα είναι πώς οι πλαδαροί και άχρωμοι χαρακτήρες της Writersland μεταμορφώνονται σε προπομπούς μιας λαμπρής εποχής για την τέχνη. 
Μελλοντολογικό μυθιστόρημα; Μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας; Κοινωνικοπολιτική αλληγορία; Αστυνομικό μυθιστόρημα; Η τυπολογία θέλει όρια και περιγράμματα, αλλά η φύση αυτού που ονομάζουμε μυθιστόρημα είναι πρωτεϊκή. Και ο Νίκος Βλαντής ανήκει σε μια συγγραφική γενιά που, παρά τα όσα δικαιολογείται κανείς να της καταλογίσει, αξιοποιεί αυτή τη ρευστότητα με έναν καινούργιο, ενδιαφέροντα τρόπο, αναμιγνύοντας λογοτεχνικά είδη που παλιότερα θεωρούνταν ασύμβατα, δημιουργώντας υβρίδια που παρέχουν στον συγγραφέα τη δυνατότητα να κινηθεί με άνεση και φαντασία σ' ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και μοτίβων. Ο Βλαντής εξάλλου, αν και μόλις 33 χρονών, έχει ήδη στο ενεργητικό του οκτώ βιβλία (μαζί με το παρόν) και η συγγραφική πείρα του αποδεικνύεται αρκετή για να ανταποκριθεί στη σύνθετη, φιλόδοξη, απαιτητική δομή του Writersland. Γιατί το μυθιστόρημα αυτό είναι στην πραγματικότητα δύο μυθιστορήματα, το ένα εγκιβωτισμένο στο άλλο, ενώ και τα δύο εντάσσονται τελικά στην προοπτική μιας τρίτης αφήγησης.

Ας ξεπλέξουμε τα τρία αυτά νήματα.

Βρισκόμαστε στο έτος 2129. Το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας ζει εδώ και έναν αιώνα σε τσιμεντουπόλεις που είναι απομονωμένες με γυάλινους θόλους από τον μολυσμένο αέρα και διοικούνται ολοκληρωτικά, με τη βοήθεια της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και υπό την εποπτεία μιας Παγκόσμιας Αντιτρομοκρατικής Υπηρεσίας, η οποία αποτελεί την πραγματική κυβέρνηση του πλανήτη. Οι κάτοικοί τους χωρίζονται σε δύο τάξεις: μια μειοψηφία προνομιούχων «με απεριόριστη πίστωση», που ζουν σε αέναη σχόλη και απολαμβάνουν τις ηδονές ψηφιακών παραδείσων, και μια πλειοψηφία «απίστωτων», που ουσιαστικά είναι σκλάβοι, προορισμένοι να απασχολούνται είτε σε αγροτικές εργασίες είτε, αν κριθούν αρκετά ικανοί, στη συντήρηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ανάμεσα σ' αυτές τις δύο τάξεις δεν υπάρχει και δεν επιτρέπεται η παραμικρή επαφή, ούτε είναι δυνατή η μεταπήδηση από τη μια στην άλλη: ο πλούτος και η φτώχεια είναι κληρονομικές καταστάσεις.
Πέρα από τα όρια αυτών των «τσιμεντοδικτατοριών» υπάρχουν κάποιες σκόρπιες αυτόνομες κοινότητες, τις οποίες ίδρυσαν αναχωρητές και φυγάδες των μητροπόλεων. Αυτά τα «νεομεσαιωνικά δουκάτα», όπως αποκαλούνται, κυβερνούνται από τοπικούς ηγεμόνες και η φήμη θέλει τους υπηκόους τους να ζουν χωρίς ανισότητες και καταναγκασμούς, αυτάρκεις και ευτυχισμένοι σ' ένα βουκολικό περιβάλλον. Η Παγκόσμια Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία ανέχεται τις νησίδες αυτές, όσο δεν απειλούν την παγκόσμια τάξη.
Το μυθιστόρημα του Βλαντή συνομιλεί με γνωστές «δυστοπίες» της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε ένα σκηνικό που μοιάζει βγαλμένο κατευθείαν από την κυβερνοπάνκ φαντασία. Στο νου του αναγνώστη έρχονται οι ταινίες Blade Runner (αριστερά) και Matrix (δεξιά) οι δίσκοι των Iron Maiden (πάνω) και τα μυθιστορήματα του Χάξλεϊ και του Όργουελ (κάτω) 
Υπάρχει τέλος και μια άλλη, εντελώς ιδιαίτερη επικράτεια. Ένα νησί στον Ατλαντικό, έξω από τις ακτές της Γαλλίας. Ονομάζεται Writersland (Γη των Συγγραφέων) και σ' αυτό ζουν αποκλειστικά και μόνιμα συγγραφείς από όλο τον κόσμο. Η οργάνωση της κοινότητάς τους βασίζεται σε μια ιεραρχία, η θέση στην οποία εξαρτάται από τις πωλήσεις ενός συγγραφέα, για την ακρίβεια από τον αριθμό των επισκέψεων στις ψηφιακές σελίδες των βιβλίων του. Οι πιο ευπώλητοι συγγραφείς έχουν το μεγαλύτερο κύρος και τα περισσότερα προνόμια. ΄Ολοι οι συγγραφείς όμως, ευπώλητοι, ολιγοπώλητοι ή και απώλητοι, δεν κάνουν άλλο από το να μεταγράφουν διάσημους πεζογράφους ή ποιητές του παρελθόντος (των οποίων μάλιστα δανείζονται τα ονόματα), προσαρμόζοντάς τους στο πνεύμα της εποχής, δηλαδή (εξ)ευτελίζοντάς τους.
Η εκ πρώτης όψεως ακίνδυνη πετριά που θα οδηγήσει στην κατάρρευση αυτού του «άξιου νέου κόσμου» (με την ευκαιρία, έτσι, και όχι «Γενναίος νέος κόσμος», θα έπρεπε να αποδοθεί στα ελληνικά ο ειρωνικός τίτλος Brave New World του κλασικού μυθιστορήματος του ΄Αλντους Χάξλεϋ), η συγκεκριμένη αφορμή λοιπόν είναι ένα μυθιστόρημα το οποίο παρουσιάζει τμηματικά στους συναδέλφους του ο «Τζέφρυ Ευγενίδης», ένας από τους νεότερους και δημοφιλέστερους συγγραφείς της Writersland. Είναι το εγκιβωτισμένο μυθιστόρημα που είπα πιο πάνω, το μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα, που μας γνωστοποιεί τη μορφή του κόσμου έξω από το νησί των συγγραφέων. Μιλάει για έναν νεαρό απίστωτο στην τσιμεντοδικτατορία της Αθήνας, ο οποίος, σπρωγμένος από τον απαγορευμένο έρωτά του για μια κοπέλα από την τάξη των προνομιούχων, δέχεται να συμμετάσχει στο σχέδιο ενός φίλου του για να δραπετεύσουν από την πόλη και να καταφύγουν σ' ένα από εκείνα τα ειδυλλιακά νεομεσαιωνικά δουκάτα. Το σχέδιο πετυχαίνει, αλλά η πραγματικότητα που γνωρίζουν στον περιπόθητο τόπο του προορισμού τους είναι οικτρή. Απογοητευμένοι, επιστρέφουν στην Αθήνα και οργανώνουν την εξέγερση των σκλάβων εναντίον του συστήματος.
Το μυθιστόρημα αυτό προκαλεί αναταραχή ανάμεσα στους συγγραφείς της Writersland, όχι μόνο για το ανατρεπτικό περιεχόμενό του, αλλά και επειδή κανένας δεν μπορεί να εντοπίσει το πρότυπό του, και αυτό είναι σκανδαλώδες για τα ήθη τους. Παράλληλα με την περιοδική δημόσια ανάγνωσή του συμβαίνουν διαδοχικοί μυστηριώδεις φόνοι συγγραφέων, που επιτείνουν ολοένα τη σύγχυση και τον φόβο, για να βυθιστεί τελικά η κοινότητα στο χάος και να διαλυθεί, με την επέμβαση της Παγκόσμιας Αντιτρομοκρατικής Υπηρεσίας. Μερικοί από τους συγγραφείς όμως κατόρθωσαν να διαφύγουν, να κρυφτούν στις πόλεις και να γίνουν οι πρωτεργάτες μιας παγκόσμιας επανάστασης, που γκρέμισε το καθεστώς και εγκαινίασε μια δεκάχρονη περίοδο τρομοκρατίας, την οποία διαδέχθηκε μια «Νέα Εποχή» ειρήνης, κοινωνικής δικαιοσύνης, καλλιτεχνικής άνθησης και «πνευματικής τεχνολογίας». Τις εξελίξεις αυτές μετά το τέλος της Writersland τις πληροφορούμαστε από τη διδακτορική διατριβή ενός νεαρού ερευνητή, ο οποίος γράφει τρεις αιώνες μετά τα επίμαχα γεγονότα.
Το μυθιστόρημα του Βλαντή συνομιλεί με γνωστές «δυστοπίες» της παγκόσμιας λογοτεχνίας: το ΄Αξιος νέος κόσμος του Χάξλεϋ, τον προπομπό του που ήταν το Εμείς του Ζαμιάτιν, το μεταγενέστερο 1984 του ΄Οργουελ φυσικά. Απηχεί επίσης τη Χρονομηχανή του Ουέλς, όπου η μελλοντική ανθρωπότητα εμφανίζεται διασπασμένη σε δύο φυλές, τους τρυφηλούς Ηλούς και τους εργατικούς, αλλά ανθρωποφάγους Μόρλοκ. Το σκηνικό της εγκιβωτισμένης αφήγησης, με το εντυπωσιακό κοντράστ ανάμεσα στην υψηλή τεχνολογία και την ξεχαρβαλωμένη, βορβορώδη πόλη, μοιάζει βγαλμένο κατευθείαν από την κυβερνοπάνκ φαντασία, ιδιαίτερα την ταινία Blade Runner (και έχει επίσης πολλές ομοιότητες με την εκπληκτική πρόσφατη ταινία Τα παιδιά των ανθρώπων). Οι εικονικές πραγματικότητες στις οποίες μεταφέρονται οι προνομιούχοι των τσιμεντοδικτατοριών περιγράφονται με τρόπο που φέρνει στον νου ταινίες τύπου Matrix. Τα ζωντανά «αντίγραφα» κλασικών συγγραφέων στη Writersland θυμίζουν το πολυθρύλητο (κατά τη γνώμη μου γελοίο) τέλος της ταινίας του Τρυφώ Φαρενάιτ 451, εδώ όμως η λειτουργία τους αντιστρέφεται ειρωνικά: δεν είναι οι θεματοφύλακες, αλλά οι διαστροφείς της λογοτεχνικής παράδοσης.
Ο Βλαντής χωνεύει επιδέξια αυτές και άλλες παρακαταθήκες της μελλοντολογικής τέχνης σε μια σύνθετη αφήγηση με εμφανείς κριτικές αναφορές σε σημερινές καταστάσεις και εξίσου εμφανείς πολιτικούς προσανατολισμούς. Και αν οι κοινωνικές ανισότητες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, η αυξανόμενη περιστολή των ατομικών ελευθεριών και η αστυνομοκρατία ή η κυριαρχία του εμπορευματικού λαϊκισμού στη λογοτεχνία είναι περίπου αυτονόητοι στόχοι, η παράλληλη απομυθοποιητική κριτική του Βλαντή σε εναλλακτικές βιοθεωρίες τύπου New Age (βλ. τα νεομεσαιωνικά δουκάτα με τους ηγεμόνες-γκουρού) είναι αρκετά πρωτότυπη. Οι χαρακτήρες της Writersland είναι όλοι επίπεδοι, πλαδαροί και άχρωμοι, αλλά ο Βλαντής θα απαντούσε, υποθέτω, ότι η μιμητική, προκάτ, ισοπεδωμένη λογοτεχνία την οποία προοιωνίζεται το βιβλίο του είναι φυσικό να διακονείται από ανάλογους τύπους. Μένω όμως με την απορία πώς τέτοιοι χαύνοι γραφιάδες μεταμορφώνονται από τη μια στιγμή στην άλλη σε προφήτες της επανάστασης και προπομπούς μια λαμπρής εποχής για την τέχνη. Μήπως ο Βλαντής σκέφτηκε ότι έπρεπε να ευλογήσει τα γένια του, αφού προηγουμένως τα έφτυσε;
Δημοσθένης Κούρτοβικ
ΤΑ ΝΕΑ , 04/11/2006