Η ΚΛΟΠΗ ΤΗΣ ΜΟΝΑ ΛΙΖΑ. Εικόνες - Σύμβολα της ανθρώπινης επιθυμίας

Το πρωινό της 21ης Αυγούστου 1911, ο Βιντσέντζο Περούτζα, ένας ασήμαντος ελαιοχρωματιστής, κλέβει τη Μόνα Λίζα από το μουσείο του Λούβρου. Όσο αθόρυβη ήταν η κλοπή, τόσο εντυπωσιακή ήταν η ειδησεογραφική της κάλυψη: τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων αναφέρονταν σχεδόν αποκλειστικά στο συνταρακτικό γεγονός, ενώ χιλιάδες άνθρωποι έσπευσαν να δουν το χώρο τον οποίο καταλάμβανε κάποτε ο πίνακας του Ντα Βίντσι. Τι ήταν αυτό που έσπρωχνε τα πλήθη να καρφώνουν το βλέμμα τους στον άδειο τοίχο που είχε αφήσει πίσω του ο εξαφανισμένος πίνακας; Άλλωστε, πολλοί από αυτούς δεν τον είχαν δει ποτέ.

Με αφορμή την κλοπή της Μόνα Λίζα και την κοσμοσυρροή που προκάλεσε, ο ψυχαναλυτής και συγγραφέας Darian Leader εξετάζει τη σχέση μας με τις εικαστικές τέχνες, και την εικόνα γενικότερα, ως μια έκφραση της ανθρώπινης επιθυμίας: κάποιος αναζητά κάτι, το οποίο θα του προσφέρει μια ανείπωτη ευχαρίστηση. Όπως επισημαίνει, για να κατανοήσουμε αυτό το φαινόμενο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πώς επιδρά σε συναισθηματικό και υποκειμενικό επίπεδο η εξαφάνιση ενός αντικειμένου. Συνήθως αρχίζουμε ν’ αναζητούμε κάτι μόλις το χάσουμε, οπότε και συνειδητοποιούμε την αξία του. Καθώς γεννιόμαστε και λειτουργούμε σ’ ένα σύμπαν σημείων, από ψυχαναλυτικής απόψεως βιώνουμε την εμπειρία της απώλειας (π.χ. η απώλεια της απόλαυσης του σώματος μέσα από τους περιορισμούς της εκπαίδευσης). Η απώλεια δημιουργεί επιθυμία για την ανεύρεση ενός πράγματος που πιστεύουμε ότι κάποτε είχαμε.

Η τέχνη με τη σειρά της κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην επεξεργασία και στην συμβολική επένδυση αυτής της αναζήτησης. Πέραν του βασικού ερωτήματος «γιατί κοιτάμε τα έργα τέχνης;» ο Leader αναλύει και μια σειρά επιμέρους θεμάτων που αφορούν στη λειτουργία και στην πρακτική της τέχνης: η εικόνα ως δέλεαρ του ανθρώπινου βλέμματος, η δύναμη της απουσίας και η σημασία της κενότητας, η συγκρουσιακή συχνά σχέση μεταξύ του έργου και του χώρου όπου καταλαμβάνει. Υπό αυτό το πρίσμα, η πράξη του Περούτζα ήταν κάτι περισσότερο από απλή κλοπή: θα μπορούσε τολμηρά να χαρακτηρισθεί ως το «τέλειο έγκλημα» της μοντερνικότητας· δημιούργησε το πλαίσιο μέσα στο οποίο, επί έναν αιώνα, οι άνθρωποι θα πήγαιναν στα μουσεία και στις πινακοθήκες για να «δουν» την κενότητα που τους προσέφερε η μοντέρνα τέχνη.

Μελέτη εικονολογίας, κοινωνιολογική και συγχρόνως ψυχαναλυτική μελέτη, το έργο του Leader αποτελεί πάνω απ’ όλα μια γοητευτική διερεύνηση του ανθρώπινου βλέμματος και των εικόνων που προσπαθούν να το προσελκύσουν, να το αιχμαλωτίσουν ή να το εξαπατήσουν.