ΤΟ ΘΗΡΑΜΑ

Μια γυναίκα διασχίζει τη μεταπολεμική μας ιστορία• αφηγείται την οικογενειακή της περιπέτεια και υπερασπίζεται με πάθος το αριστερό της παρελθόν. Μετά το θάνατό της, το «θερμό» καλοκαίρι του 1989, ο γιος της προσπαθεί να αποκαλύψει το πραγματικό της πρόσωπο.

Το θήραμα έχει τη μορφή νουβέλας και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, ακούμε την αφήγηση μιας λαικής γυναίκας για τις οικογενειακές της περιπέτειες την κρίσιμη τριακονταετία 1944 1974. Λόγος προφορικός που περιλαμβάνει πολλά από τα κλισέ μιας αριστερής μυθολογίας. Η αφήγησή της όμως, και υπάρχει λόγος γι αυτό, αρχίζει μόλις το 1981. Στο δεύτερο μέρος διαβάζουμε τις σκέψεις που καταγράφει το 1989 ο γιος της, στην προσπάθειά του να καταλάβει τις επιλογές της μητέρας του και να συμφιλιωθεί με το παρελθόν της. Το δεύτερο μέρος ως ένα βαθμό, ανατρέπει το πρώτο. Μοιάζουν με αντικριστούς καθρέφτες. Η μία αφήγηση καθρεφτίζεται μέσα στην άλλη, το ένα πρόσωπο μέσα στο άλλο.

Κλειδί στην κατανόηση της νουβέλας είναι το μότο που διακοσμεί την αρχή της, δανεισμένο από τον συγγραφέα Ίμρε Κέρτες Αυτό που μένει να καταγράψουμε είναι η γνωστή και αξεπέραστη ντροπή της αυτοσυντήρησης.

Ν. Δ.

Το θήραμα του Νίκου Δαββέτα

"Αθροίζοντας τις απώλειες"

Η μνήμη του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος εξακολουθεί να ασκεί επίδραση στη δημιουργική φαντασία στο πλαίσιο της ελληνικής λογοτεχνίας. Ο Νίκος Δαββέτας, ποιητής επτά βιβλίων και πεζογράφος μιας συλλογής διηγημάτων, δοκιμάζεται στη μυθιστορηματική φόρμα μ  αυτή τη θεματική, της Κατοχής και του Εμφυλίου, έχοντας κατά νου την επίδραση που ασκεί η ιστορική εξέλιξη στον ατομικό βίο. Το βιβλίο του με τίτλο  Το θήραμα (εκδόσεις  Κέδρος) προσφέρει μια χωροχρονική περιήγηση, μ  όλα τα δεδομένα και τις λεπτομέρειές τους, στο διάστημα των τελευταίων πενήντα χρόνων.

Νίκος Δαββέτας
Σαφέστατα, θεωρεί ο σαρανταπεντάχρονος συγγραφέας,  το παρελθόν είναι ένα άθροισμααπωλειών. Γιατί, όπως εξηγεί αμέσως,  κανένας δεν γυρίζει νικητής από μια αναμέτρηση με το παρελθόν του. Οποιος ισχυρίζεται το αντίθετο είναι ψεύτης. Ο λόγος γίνεται για την ηρωίδα του, μια γυναίκα που αφηγείται την ατομική της περιπέτεια, παρατακτικά και με ρυθμική ισορροπία, σε παραλληλισμό με την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της Ελλάδας από τις αρχές της δεκαετίας του  40 έως τη χρονιά, ορόσημο 1989 της επίσημης εθνικής συμφιλίωσης. Ο Νίκος Δαββέτας εστιάζει τη συζήτηση γύρω από την πρόσληψη της Ιστορίας και στις αφορμές που έλαβε από το περιβάλλον του, ώστε να  χτίσει  τον μυθιστορηματικό καμβά του  Μεγάλωσα ανάμεσα σε γυναίκες, οι άνδρες ήταν, όπως συνήθως, απόντες από το σπίτι. Αυτές οι γυναίκες είχαν ένα αγαπημένο μοτίβο στις κουβέντες τους,  την τύχη που τους επεφύλαξε η Ιστορία. Ενα διαρκές παράπονο, ένα διαρκές αν.  Αν δεν χάναμε,  αν δενμας έδιωχναν,  αν δεν μας κλέβανε.Σ  αυτές τις γοητευτικές αφηγήσεις τους όμως υπήρχε κάτι που με ενοχλούσε. Δεν υπήρχε προσωπική ευθύνη. Για όλα έφταιγαν πάντα οι άλλοι ή μια συλλογική αποτυχία που τις έκανε να πάρουν το στραβό δρόμο.

Ο εξομολογητικός τόνος της αφηγήτριας δηλώνει, προφανώς, την ανάγκη ανασκόπησης ή ερμηνείας του αδιεξόδου που δημιούργησαν οι επιλογές των προσώπων του βιβλίου. Ο συγγραφέας συμφωνεί λέγοντας ότι δεν είναι τυχαίο που η αφήγηση της ηρωίδας ξεκινάει το 1981,  τότε που ίσως αισθάνεται ασφαλής για να ανοίξει το στόμα της ή και για να ξεκαθαρίσει παλιούς λογαριασμούς από θέση πιαισχύος. Εξάλλου, στο δεύτερο μέρος, όταν ο γιος της ξεκινάει τη δική του αφήγηση,  ο κόσμος τηςαρχίζει πια να καταρρέει. Πρόκειται για το 1989, τη στιγμή πολιτικής σύμπραξης Δεξιάς κι Αριστεράς,  όταν για πρώτη φορά κάποιοι αριστεροί δηλώνουν  ευτυχώς που δεν νικήσαμε . Θα έλεγα πάντως πως για μένα ιδιαίτερο ρόλο στο βιβλίο παίζει το χρονικό διάστημα μεταξύ 1981 και  89, που σκόπιμα αποσιωπάται, αλλά ο επαρκής αναγνώστης μπορεί να καταλάβει τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην ψυχολογία των ηρώων αυτά τα  λευκά χρόνια . Παρ  ότι πρόκειται για  θήραμα  της εποχής της, η ηρωίδα προσπαθεί να πάρει τη ζωή στα χέρια της. Μονολογεί ότι  το παρελθόν δενμπορείς να το αλλάξεις, το δέχεσαι έτσι όπως είναι , ενώ  το μέλλον είναιπαγίδα, απαιτεί πρόβλεψη, οργάνωση, συμμετοχή. Κλείνοντας το βιβλίο, τα ερωτήματα παραμένουν γιατί σκοπός του συγγραφέα δεν είναι να δώσει έτοιμες απαντήσεις  ιδεολογικού προσανατολισμού.  Αξίζει η προσωπική υποχώρηση μπροστά στην ηρωική, έστω ουτοπική,  προσπάθεια για ένα ευοίωνο συλλογικό μέλλον; Απαντάει ευθέως   Κατά τον Κούντερα, πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ως ερώτημα. Εγώ έφερα αντιμέτωπες μέσα στη νουβέλα μου δύο ιστορίες, δύο καταθέσεις. Τα ερωτήματα που γεννιούνται από αυτές, καλό είναι να τα απαντήσουν οι αναγνώστες.

Βασίλης Ρούβαλης, Ελευθεροτυπία, 28/12/2004

"Διακρίνοντας Θηράματα της ιστορίας"
Tης Eλισάβετ Kοτζιά

H φιγούρα είναι γνωστή. Mεγάλης ηλικίας γυναίκες που ασυγκράτητες ανοίγουν το στόμα τους και δεν το κλείνουν. Bγαίνουν στα μπαλκόνια και καταριούνται τις γειτόνισσες, τσακώνονται στα λεωφορεία λέγοντας άρρητ  αθέμιτα για τα πολιτικά, το λαό, τους Γερμανούς, τους Pώσους. Mε έξαλλο μάτι αρπάζονται από οτιδήποτε για να κατακεραυνώσουν οποιονδήποτε βρεθεί μπροστά τους. H νουβέλα του ποιητή NίκουΔαββέτα Tο θήραμα  αποτελεί μια σοβαρή λογοτεχνική πρόταση καθώς, πλάθοντας τον συγκεκριμένο αυτόν χαρακτήρα, τον αναδεικνύει σε αντιπροσωπευτικό γέννημα της στρεβλής μεταπολεμικής ελληνικής συνθήκης. Kαι ταυτόχρονα συνιστά κείμενο σπαρακτικό, καθώς ο γυναικείος αυτός τύπος δεν είναι άλλος από τη μάνα του αφηγητή, την ακατανόητη μορφή της οποίας ο γιος, χρόνια μετά το θάνατό της, προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει, να καταλάβει και να συγχωρήσει. Eπιδιώκοντας να είναι δίκαιος, στο πρώτο μέρος της νουβέλας ο αφηγητής αποπειράται να δει τον κόσμο μέσα από τα μάτια της αντιηρωίδας του. (Tο κατά πόσον το πρόσωπο στο οποίο η γυναίκα εξιστορεί τη ζωή της είναι η μοναδική της φίλη και με την οποία ταπΐζουν τ  αδέσποτα προκαλώντας την μήνιν της γειτονιάς, αποτελεί μιαν υπόθεση.) Στα σχιζοφρενικά χρόνια της Kατοχής και του Eμφυλίου η οικογένειά της βρέθηκε, πάντως, στο μάτι του κυκλώνα, καθώς ο εραστής της αδελφής πλιατσικολογεί εξ ονόματος της Aριστεράς για να εξοντωθεί τελικά από τους συντρόφους του και το κόμμα. Στα οδυνηρά μεταπολεμικά χρόνια, η γυναίκα παντρεύεται έναν αριστερό δηλωσία και υφίσταται ολόκληρο το άγος της μετεμφυλιακής τρομοκρατίας, καθώς χωρίς πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων ο άντρας της δύσκολα θα βρει δουλειά. Eργάζεται εξοντωτικά σαν ράφτρα για να θρέψει τα δύο της παιδιά, ενώ, ιδιαιτέρως νόστιμη, θα συναντήσει τον πειρασμό στο πρόσωπο ενός κοινωνικά επιτυχημένου εραστή που την πολιορκεί. Aποκαμωμένη από τη σκληρότατη βιοπάλη και ύστερα από αδιάκοπες περιπέτειες ανάμεσα στις οποίες η εκδήλωση τρέλας και η αυτοχειρία της αδελφής, στη χούντα των συνταγματαρχών θα στείλουν μαζί με τον άντρα της συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον δικτάτορα, διεκδικώντας κάποιαν ελάχιστη μοίρα στον ήλιο του ελληνικού δημοσίου.

Στο δεύτερο μέρος, την αφηγηματική σκυτάλη παίρνει ο γιος. Oταν μεταδικτατορικά η κατάσταση έχει εξομαλυνθεί, όταν οι κόποι μιας ολόκληρης ζωής έχουν αρχίσει να αποδίδουν οικονομικά κι όταν, τέλος, το ΠAΣOK δίνει κάποια φωνή στους κακοπαθημένους της μετεμφυλιακής τρομοκρατίας, η μάνα έχει πια μεταμορφωθεί στην ακαταλόγιστη φιγούρα που περιγράψαμε. Oριστικά ανικανοποίητη και διεκδικώντας με ακατανόητη μανία το αριστερό της παρελθόν, δύσκολα συνεννοείται με οποιονδήποτε, αποτελώντας αντικείμενο μίσους και όνειδους του ίδιου της του παιδιού. Ποτέ η σχέση τους δεν υπήρξε άλλωστε ομαλή, καθώς, κατά την αίσθησή του, εκείνη προσπάθησε πάντα να τον χειραγωγήσει μέσω εξωπραγματικών σχεδίων και παράλογων εμμονών. Aρρωστη τα τελευταία χρόνια, πεθαίνει επώδυνα αφήνοντας πίσω της μιαν αινιγματική κληρονομιά,  την κιτρινισμένη φωτογραφία ενός κοριτσιού που κρατώντας την ελληνική σημαία δεν φοβήθηκε να ορθώσει το μικρό ανάστημά του σε διαδήλωση κατά των Γερμανών. Oλόκληρη η ζωή της μητέρας φαίνεται έτσι να συμπυκνώθηκε σε αυτά τα δύο, τρία λεπτά,  στη μοναδική στιγμή που μπόρεσε να βγει από τη σκιά και να δείξει το πρόσωπό της. H ζωή της, με άλλα λόγια, άρχισε και τελείωσε στο ελάχιστο χρονικό διάστημα που ήταν ελεύθερη να τη διαθέσει χωρίς να την υπολογίσει. Tις επόμενες δεκαετίες, η μάνα έζησε σαν νεκρή κι αυτό ίσως ήταν που προσπαθούσε και δεν μπορούσε να τους πει.

Κάνοντας ένα άλμα πάνω από τα τριάντα χρόνια της ομαλής ελληνικής πολιτικής ζωής, ο απόηχος του Eμφυλίου φθάνει μέχρι τις μέρες μας. Γεννημένος στα 1960, ο NίκοςΔαββέτας μπόρεσε να παρακολουθήσει κάποιες από τις τερατογενέσεις του και να τις κάνει να αναδυθούν αβίαστα μέσα από το ιδιαιτέρως πυκνό αυτό κείμενο. Δεν είναι πολλά τα πεζογραφήματα που κατορθώνουν να καταγράψουν και να ερμηνεύσουν τι συμβαίνει γύρω μας χωρίς να στραγγαλίσουν το αντικείμενό τους,  και που στην προκειμένη περίπτωση είναι το απροσδιόριστο, πρωτεϊκό πρόσωπο κάποιας γυναίκας που υπήρξε σε ολόκληρη την ενήλικη ζωή της παγιδευμένη, φυλακισμένη, αιχμάλωτη. Στην ιστορία άλλωστε αυτή, θηράματα είναι οι πάντες,  όχι μόνον η παράλογη μάνα, αλλά και ο υπομονετικός πατέρας, όπως και ο άκρως ευαίσθητος και συμπονετικός γιος.

ΤΟ ΘΗΡΑΜΑ

Γράφει ο Γιάννης Βαρβέρης

O πολύ καλός νέος ποιητής Νίκος Δαββέτας (γεν.1960) επικοινωνεί για δεύτερη φορά με την πεζογραφία. Μετά τις  Ιστορίες μιας ανάσας , συγκροτεί τώρα μια συνθετότερη φόρμα, με ιστορική προοπτική και πιραντελίζουσα τεχνική. Το ευσύνοπτο  Θήραμα  (Εκδόσεις Κέδρος), χωρισμένο σε δύο μέρη, παρακολουθεί αφενός τη ζωή και τις περιπέτειες επιβίωσης μιας μάνας μετά τον μετά τον Β  Παγκόσμιο Πόλεμο και αφετέρου την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του γιού της , ο οποίος αποκαλύπτει κρυμμένες πτυχές του βίου της πολλά χρόνια μετά, και αφού το 1989 έχει καταρρακωθεί το παλιό ιδεολόγημά της. Η ανάπτυξη της νουβέλας ανεβάζει σταδιακά τη θερμοκρασία, το σκηνικό της δεκαετίας του 50 είναι προσεγμένο μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, οι διαφορετικοί γλωσσικοί κώδικες των δυο μερών ανακαλούν με πειστικότητα τις ιστορικές περιόδους τους και τους διαφορετικούς χαρακτήρες των δύο βασικών ηρώων. Μ  αυτή την εκ πρώτης όψεως κοινή ιστορία , ο Δαββέτας κατορθώνει να περιλάβει δια βραχέων μείζονα θέματα των πολιτικών και κοινωνικών αγκυλώσεων της μεταπολεμικής Ελλάδας , να υπαινιχθεί αναπηρίες ,συμβιβασμούς και παρασιωπήσεις στα οποία οδήγησε η γνωστή εθνική αστοργία. Αφομοιώνοντας διδαχές του Κουμανταρέα , του Βαλτινού, του Ιωάννου , του Κοτζιά , ο Δαββέτας κερδίζει την στέρεη δομή του. Απέναντι στην κατρακύλα των μυθιστορημάτων, ποταμών , το  Θήραμα  αποδεικνύει περιτράνως ότι ο συμπυκνώνων ποιητής στηρίζει τον σχολαστικό αλλά και συγκινημένο πεζογράφο για να φανεί ,μεταξύ πολλών επαινετέων άλλων, και ότι  μέγα βιβλίον , μέγα κακόν.

Τα Νέα, 8 Ιανουαρίου 2004

ΝΙΚΟΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ Δοκιμασμένος στην ποιητική γραφή, αν και με τη συλλογή διηγημάτων  Ιστορίες μιας ανάσας  ερωτοτρόπησε ποιητικά με την πεζογραφία, ο Νίκος Δαββέτας με το  Θήραμα  κάνει ουσιαστικά το πρώτο, ευκρινέστατο και επιτυχές βήμα στην αφηγηματική γραφή. Σ αυτό το παιχνίδι της μνήμης και των όσων η ζωή επιφύλαξε στη μικροαστή, αριστερή, καπάτσα μα έντιμη βιογράφο της ζωής της, ηρωίδα του, ο Δαββέττας κάνει το δικό του, νηφάλιο ομολογουμένως, μακροβούτι στην μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας, και σ αυτόν τον δικό του πεζογραφικό διάλογο με τα ιστορικά πεπραγμένα κατορθώνει να δώσε λόγο στους μικρούς που η ιστοριογραφία καταδικάζει στη σιωπή. Την οικογενειακή της περιπέτεια αφηγείται η ηρωίδα του στο πρώτο μέρος της νουβέλας . Τα προσωπικά της λάθη και πάθη, την αγωνία της αυτοσυντήρησης, τα αδιέξοδα και τα άγχη, έτσι όπως συνυφάνθηκαν με τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα της περιόδου από το 1944 έως το 1974, εξιστορεί, χωρίς να χαρίζεται σε κανέναν ούτε στον ίδιο τον εαυτό της. Για να έρθει στο δεύτερο μέρος της νουβέλας ο αφηγητής, γιός της ηρωίδας, μετά τον θάνατό της πλέον, κι αφού έχουμε φτάσει στο κομβικό έτος 1989, να ρίξει τρυφερά το βλέμμα στη μητέρα για να αποκαλύψει, απομυθοποιήσει το πραγματικό της πρόσωπο.  Να ξεμπλέξει στην ουσία το κουβάρι της δικής του εμπλοκής με τη μητέρα την εποχή της και την εποχή του.  Ο Δαββέτας εμπλέκει επιτυχώς τη λογοτεχνία με την ιστορία, σκιαγραφώντας ανάγλυφα το πορτραίτο μιας μικροαστής αριστερής, χωρίς να προσδίδει στον εαυτό του το ρόλο του κριτή αλλά και νηφάλιου ενδοσκόπου. Η ζωντάνια της γλώσσας, η ρέουσα αφήγηση και η έντιμη ματιά του συγγραφέα κερδίζουν από την πρώτη στιγμή τον αναγνώστη.

Αυγή, 24 Φεβρουαρίου 2005