Στις αρχές της δεκαετίας του 1890 ο Τσέχοφ έγραφε: «Οι συγγραφείς που θεωρούμε αιώνιους ή απλά καλούς και μας αιχμαλωτίζουν μ' αυτά που γράφουν, έχουν ένα κοινό, πάρα πολύ σημαντικό γνώρισμα: Οδηγούν προς κάποια κατεύθυνση και καλούν κι εμάς προς τα κει, κι εμείς αισθανόμαστε, όχι με το μυαλό, αλλά με την ύπαρξή μας ολόκληρη, ότι έχουν κάποιο σκοπό».

Και ο Τσέχοφ αναζητούσε αυτόν το σκοπό, ακούραστα, ανήσυχα. Ο Τσέχοφ δεν μπόρεσε τελικά να βρει το κοινωνικό του ιδανικό. Όμως είναι μεγάλος για τη βαθύτητα και την ειλικρινή του μελαγχολία όσον αφορά αυτό το ιδανικό. Αυτό προσδίδει στο λόγο του, τον απλό και ήπιο τσεχοφικό λόγο, τη σοβαρότητα και την αυθεντικότητα ενός αληθινού έργου τέχνης.

«Διαβάζοντας τα διηγήματα του Αντόν Τσέχοφ», έγραφε στα απομνημονεύματά του ο Μ. Γκόρκι, «αισθάνεσαι τον εαυτό σου ακριβώς όπως σε μια μελαγχολική μέρα του όψιμου φθινοπώρου, όταν η ατμόσφαιρα είναι τόσο διαυγής, που διαγράφονται αδρά τα γυμνά δέντρα, τα στενόχωρα σπίτια, οι γκρίζοι άνθρωποι... Το πνεύμα του συγγραφέα, σαν φθινοπωρινός ήλιος, με άσπλαχνη καθαρότητα φωτίζει τις κατεστραμμένες οδούς, τους λοξούς δρόμους, τα στενόχωρα και βρόμικα σπίτια, όπου μέσα τους πνίγονται από πλήξη και ανία μικροί, θλιβεροί άνθρωποι, γεμίζοντας τα με τα, δίχως νόημα, μισοκοιμισμένα τους τρεξίματα... "Πλάι από αυτό το πληκτικό, σταχτί πλήθος των αδύναμων ανθρώπων πέρασε ένας μεγάλος, πνευματώδης, προσεκτικός σε όλα άνθρωπος, κοίταξε αυτούς τους θλιβερούς ανθρώπους και, με μελαγχολικό χαμόγελο και ήπια αλλά βαθιά μομφή, με απελπισμένη λύπη, αποτυπωμένη στο πρόσωπο και στην καρδιά, με ειλικρινή, ωραία φωνή είπε: "Ζείτε απαίσια, κύριοι!"
«Σε αυτή τη μομφή, τη βαθιά και ειλικρινή, βρίσκεται η κοινωνική σημασία της τσεχοφικής δημιουργίας.»

Περιλαμβάνονται τα διηγήματα:

Ο ΚΥΝΗΓΟΣ
Η ΑΝΙΟΥΤΑ
Η ΛΥΠΗ
ΤΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ
ΤΟ ΒΙΟΛΙ ΤΟΥ ΡΟΤΣΙΛΝΤ
ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

Περιλαμβάνονται οι νουβέλες:

Η ΣΤΕΠΑ
ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΜΙΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Η ΖΩΗ ΜΟΥ

Ανοίξαμε συζήτηση και όταν αρχίσαμε να μιλάμε για τη χειρωνακτική εργασία, εγώ διατύπωσα την εξής σκέψη: Πρέπει οι δυνατοί να μην υποδουλώνουν τους αδύνατους, ώστε η μειοψηφία να μην αποτελεί για την πλειοψηφία παράσιτο ή αντλία απ’ την οποία ν’ απομυζούν για μεγάλο χρονικό διάστημα τους καλύτερους χυμούς. Αυτό σημαίνει ότι όλοι, χωρίς εξαίρεση, και οι δυνατοί και οι αδύνατοι και οι πλούσιοι και οι φτωχοί, πρέπει να μετέχουν ισόνομα στον αγώνα για την ύπαρξη, ο καθένας για τον εαυτό του. Αλλά σ’ αυτή τη σχέση δεν υπάρχει καλύτερο εξισωτικό μέτρο από τη χειρωνακτική εργασία, με τη γενική της έννοια, σαν αναγκαστική υποχρέωση για όλους, όπως η στρατιωτική θητεία.
– Συνεπώς, κατά τη γνώμη σας, με τη χειρωνακτική εργασία θα πρέπει να ασχολούνται όλοι χωρίς εξαίρεση; με ρώτησε ο γιατρός.
– Ναι.
– Αλλά δε βρίσκεστε, άραγε, ότι αν όλοι, ανάμεσά τους και οι καλύτεροι άνθρωποι, οι στοχαστές και οι μεγάλοι επιστήμονες, παίρνουν μέρος ο καθένας μόνος του, ατομικά, στον αγώνα για την επιβίωση, θα ξοδεύουν χρόνο για το σπάσιμο του χαλικιού και το βάψιμο της στέγης και ότι αυτό μπορεί να απειλήσει την πρόοδο με σοβαρούς κινδύνους;
– Πού είναι, λοιπόν, ο κίνδυνος; ρώτησα. Αντιθέτως, είναι πρόοδος στα θέματα της αγάπης και της εκπλήρωσης του ηθικού καθήκοντος. Αν εσείς δεν υποδουλώνετε κανέναν, δεν είστε σε κανέναν βάρος, τότε τι άλλη πρόοδος σας χρειάζεται;
– Αλλά επιτρέψτε μου, άναψε ξαφνικά ο Μπαλγκοβό, ενώ σηκωνόταν. Αλλά επιτρέψτε μου: Αν, δηλαδή, ο σαλίγκαρος στο όστρακό του απασχολείται με την προσωπική του τελειοποίηση και ασχολείται μάταια με το ηθικό καθήκον, εσείς αυτό το ονομάζετε πρόοδο;
– Γιατί, λοιπόν, θεωρείτε ότι ασχολείται μάταια; Θίχτηκα εγώ. Όταν θα πάψετε να εξαναγκάζετε τους πλησίον σας να σας τρέφουν, να σας ντύνουν, να σας μεταφέρουν, να σας προστατεύουν από τους εχθρούς, τότε αυτό δε θα είναι πρόοδος σε σύγκριση με τη σημερινή ζωή, που βασίζεται στη δουλεία; Κατά τη γνώμη μου, αυτή η πρόοδος είναι η πιο πραγματική και, ίσως, η μοναδική δυνατή και αναγκαία για τον άνθρωπο.

Απόσπασμα από το κεφάλαιο VI, της νουβέλας Η ζωή μου, Μετάφραση: Γιάννης Στυλιάτης, «Α.Π. Τσέχωφ, επιλογή από το έργο του, Τόμος Β’», Κέδρος, 2001